Đề thi học kì 1 Văn 12 Kết nối tri thức - Đề số 9

Đề thi

I. PHẦN ĐỌC - HIỂU 

Đọc ngữ liệu sau và thực hiện yêu cầu bên dưới:

          (1) Người trong thôn là Nguyễn Ất, hồi nhỏ mồ côi cha mẹ, phải sống với anh. Anh là Giáp, tính tham lam keo kiệt. Chị dâu cũng thô bạo xấu xa. Khi Ất trưởng thành, ra ở riêng, thì gia tài của cha để lại bị anh chiếm cả. Ất chỉ được chỗ ruộng xấu và gian nhà nót thôi. Chàng phải đi làm thuê kiếm củi nuôi thân, đã ngoài hai mươi tuổi, vì nghèo quá vẫn chưa lấy được vợ. Người anh chẳng đoái nhìn đến em, mà em cũng không xin xỏ gì anh.

          (2) Ở thôn bên cạnh, có một phú ông. Ất thường hay làm mướn cho nhà ấy, lâu dần thành quen. Phú ông có mảnh đất hoang, Ất xin ra ở đó, rồi đem bán chỗ cơ ngơi cũ của mình mà đi. Từ đó, lại càng xa Giáp hơn, cả năm cũng không gặp mặt nhau.

          (3) Ất tuy nghèo nhưng ưa làm điều việc thiện, gặp ai khốn khó, thường cấp đỡ cho. Một hôm Ất đi làm mướn về muộn, thấy một người nằm giữa cửa nhà mình, lay gọi, thì người đã rên rỉ không dậy được. Lấy đèn soi, thấy người ấy, già nua gầy còm, mặt đầy dỉ mắt, dỉ mũi, tanh tưởi hôi hám, nhớt rãi nhổ đầy đang còng queo trước cửa. Ất nâng dậy và hỏi nguyên do. Người đó nói là người thôn bên, nghèo đói, bệnh tật phải đi xin ăn, chiều tối đến đây, mệt mái, buồn ngủ, xin mượn một chỗ để nằm nghỉ một đêm. ất mở cửa đỡ vào, cho uống nước thang, người ấy hơi tỉnh. Rồi Ất đi trải chiếu xếp gối cho nằm. Nấu nướng xong Ất lại gọi dậy cùng ăn. Người già tuy ốm mà ăn rất khỏe, ăn đến hàng đấu mà vẫn kêu đói, Ất nhường cho ăn cả. Ăn xong, người đã xoa bông nói: “No rồi, con Lão bất hiếu, không nuôi lão, lão mà có đứa con như ông thì lão toại nguyện rồi”. Nói xong nằm dài ra ngủ, tiếng ngáy như sấm, tỉnh dậy thì luôn miệng khạc nhổ, lục đục suốt đêm, mà ất không hề cáu giận.

          (4) Sáng sớm hôm sau, cụ già dậy, Ất lại sắp cơm nhưng cụ già ngăn lại, nói “Ông ưa làm việc thiện, không đáng phải chịu nghèo, một bữa cơm cho, không thể không báo đáp”. Rồi lấy chân hứng lên mũ quay lại bảo ất lấy cán gáo đánh vào mũi mình. Ất không chịu, cụ già bảo mãi, Ất đánh vài cái máu từ mũi cụ già chảy ra, ất sợ quá ngừng tay, cụ già lại bảo “cứ đánh nữa đi”. Máu ngừng chảy, thì vàng tràn đầy chén. Cụ già nói “Giữ lấy vàng thì sẽ giàu có, hãy gắng làm việc thiện, chí có đổi lòng. Ất kinh ngạc, phục xuống vái lạy, đến khi ngẩng đầu lên thì cụ già đã đi mất rồi.

          (5) Ất được vàng, nhưng vẫn giữ kín đến nhà phú ông vay tiền, nói là để đi buôn, rồi bỏ vàng vào túi lên kinh đô bán vàng. Mỗi năm ba bốn bận, bán hết nửa số vàng được tới tiền vạn. Rồi chàng từ biệt phú ông trở về quê quán, chuộc lại chỗ đất xưa dần dần mua ruộng, làm nhà, nuôi con hầu đầy tớ, phá ngôi nhà cũ xây lại, giàu có nhất làng. Ất lại tới nhà anh, bàn chuyện xin lấy con nhà giàu sang.

          (6)  Khi Ất mới về, đến thăm anh chị, hai người đón tiếp rất lạnh nhạt. Đến khi thấy người em giàu có, hai người tới xem thì túp lều nát đang xây thành tòa nhà lớn sắp xong, lại mua đất nhà xung quanh làm vườn. Nhân công, đầy tớ vận chuyển gỗ đá nườm nượp không ngớt. Anh chị kinh ngạc hỏi nguyên do, Ất kể lại đầu đuôi câu chuyện. Anh chị tấm tắc khen ngợi, dò hỏi kỹ hình dạng tuổi tác cụ già, và luôn luôn để ý tìm tòi.

          (7) Hơn một năm sau, hai người từ đồng về nhà, gặp một cụ già đội mũ vàng, mặc áo rách, khập khiễng đi qua. Vợ chồng Giáp tranh nhau dìu vào nhà, ép ngồi lên trên, chẳng còn kịp hỏi xem đi đâu, giết gà nấu cơm, mổ cá làm gỏi tiếp đãi rất hậu. Cụ già bối rối không dám nhận, hai vợ chồng Giáp lại càng cung kính khoản đãi, và nói “Nếu được cả lỗ mũi của Tiên ông thì đệ tử ăn cả đời không hết”. Cụ già không hiểu nói gì chỉ biết từ chối, nói mình không phải là tiên thôi.

          (8)  Sớm hôm sau, cụ già từ biệt ra đi cũng chẳng có gì tặng lại cả, Giáp giữ ngay lại, đem nồi đặt trước mặt cụ già dùng dùi đục đánh vào mũi. Cụ già sợ hãi né tránh. Giáp nói “Tiên ông không biết, đệ tử không xin nhiều vàng, chỉ xin đầy nồi này thôi”. Nói rồi sai vợ giữ chặt tay cụ già, dùng dùi phang thật lực vào mũi, máu chảy lênh láng. Giáp cả mừng bảo vợ “Đúng như lời chú em nói Vàng sắp đến đấy”. Đánh liền mấy dùi, cụ già gẫy cả răng, kêu gào cứu mạng. Hàng xóm xung quanh chạy đến đầy nhà không hiểu tại sao, hỏi vợ chồng Giáp, thì cả hai đều sợ, không trả lời. Hỏi cụ già mới rõ. Nhưng vẫn không biết rõ tại sao khi đầu thì hai người cung kính là thế, mà đến sau lại thô bạo như vậy.

          (9)  Cụ già làm người bán tương ở thôn bên. Giáp ngày thường tham lận, cả làng đều ghét. Có người chạy đi báo cho người con cụ già. Người con theo đến, thấy cụ già bị Giáp đánh, nổi giận lập tức kéo cụ già và cả hai vợ chồng Giáp lên gặp quan. Quan theo luật đánh đòn thật nặng hai vợ chồng Giáp, bắt đền tiền cụ già theo đúng luật pháp.

(Ông Tiên ăn mày, Trích Lan Trì kiến văn lục- Vũ Trinh – Chương I)

Thực hiện yêu cầu:

Câu 1. Xác định được lời người kể chuyện và lời nhân vật trong đoạn văn sau: Sớm hôm sau, cụ già từ biệt ra đi cũng chẳng có gì tặng lại cả, Giáp giữ ngay lại, đem nồi đặt trước mặt cụ già dùng dùi đục đánh vào mũi. Cụ già sợ hãi né tránh. Giáp nói “Tiên ông không biết, đệ tử không xin nhiều vàng, chỉ xin đầy nồi này thôi”. Nói rồi sai vợ giữ chặt tay cụ già, dùng dùi phang thật lực vào mũi, máu chảy lênh láng. Giáp cả mừng bảo vợ “Đúng như lời chú em nói Vàng sắp đến đấy”. Đánh liền mấy dùi, cụ già gẫy cả răng, kêu gào cứu mạng.

Câu 2.Để biết rõ người tốt người xấu, trao phần thưởng cho người thật sự tốt bụng, lương thiện, ông tiên đã thử lòng Ất bằng hành động nào? Ất đã cư xử thế nào trước diện mạo và hành động của ông cụ?

Câu 3.Em đánh giá nhân vật Ất như thế nào qua chi tiết: Ất được vàng, nhưng vẫn giữ kín đến nhà phú ông vay tiền, nói là để đi buôn... Theo em, vì sao anh lại giấu kín số vàng ấy và vẫn đến vay tiền phú ông?

Câu 4. Thông qua hình ảnh Ông tiên và nhân vật Ất tác giả muốn gửi gắm đến người đọc thông điệp gì?

Câu 5. Theo em, nhân vật Ông tiên ăn mày của Vũ Trinh có giống với ông tiên trong truyện cổ tích không? 

II. PHẦN LÀM VĂN 

Câu 1. 

Viết đoạn nghị luận (khoảng 200 chữ) nhận xét nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện Ông Tiên ăn mày.

Câu 2.

Em hãy viết một bài văn nghị luận xã hội (khoảng 600 chữ) bàn về vai trò của tuổi trẻ trong việc phát huy và gìn giữ văn hóa truyền thống của dân tộc.

Đáp án

I. PHẦN ĐỌC - HIỂU

Câu 1:

Phương pháp:

Vận dụng kiến thức về lời kể để phân biệt 

Cách giải:

- Lời người kể chuyện: "Sớm hôm sau, cụ già từ biệt ra đi cũng chẳng có gì tặng lại cả, Giáp giữ ngay lại, đem nồi đặt trước mặt cụ già dùng dùi đục đánh vào mũi. Cụ già sợ hãi né tránh."

- Lời nhân vật: "Tiên ông không biết, đệ tử không xin nhiều vàng, chỉ xin đầy nồi này thôi."

Câu 2: 

Phương pháp:

Đọc kĩ văn bản để tìm ra chi tiết phù hợp 

Cách giải:

Ông tiên đã thử lòng Ất bằng cách đến nhà Ất khi đang trong hoàn cảnh khó khăn, đói khổ và bệnh tật, nhưng Ất đã không ngần ngại mở cửa đón tiếp, chăm sóc và chia sẻ bữa ăn với ông. Ất đã cư xử rất tốt bụng và nhân hậu, không chỉ giúp đỡ mà còn đối xử với ông cụ bằng sự tôn trọng, không hề có sự ghét bỏ hay chê bai.

Câu 3:

Phương pháp:

Căn cứ vào chi tiết để đánh giá nhân vật Ất 

Cách giải:

Ất là người thông minh, khiêm tốn không muốn khoe khoang của cải. Ất cũng muốn giữ an toàn cho bản thân và cả ông tiên...

Câu 4:

Phương pháp:

Gợi ý: Thông qua hình ảnh ông tiên và nhân vật Ất tác giả muốn gửi gắm đến thông điệp: Ở hiền thì gặp lành, sống tốt ắt có quý nhân phù trợ.

Cách giải:

Thông qua hình ảnh ông tiên và nhân vật Ất, tác giả muốn gửi gắm thông điệp "ở hiền gặp lành". Ất dù nghèo nhưng có lòng nhân hậu, sẵn sàng cưu mang ông lão ăn mày mà không màng đến lợi ích. Sự tử tế chân thành ấy cuối cùng đã được đền đáp xứng đáng. Ngược lại, vợ chồng người anh tham lam, ích kỷ nên phải nhận kết cục thảm hại. Câu chuyện khẳng định bài học nhân sinh sâu sắc: sống lương thiện, biết yêu thương và giúp đỡ người khác thì ắt sẽ gặp được may mắn, có quý nhân phù trợ.

Câu 5:

Phương pháp:

Liên hệ và so sánh với tác phẩm khác 

Cách giải:

- Nhân vật ông tiên ăn mày của Vũ Trinh có điểm giống với ông tiên trong truyện cổ tích là đều mang lại điều tốt lành cho những người lương thiện và có tấm lòng nhân ái. 

- Tuy nhiên, khác với ông tiên trong cổ tích thường có phép thuật và xuất hiện để ban ơn một cách trực tiếp, ông tiên ăn mày ở đây thử thách và đánh giá nhân cách con người qua những tình huống khó khăn, từ đó tạo ra sự cân nhắc hơn trong việc trao phần thưởng.

II. PHẦN LÀM VĂN 

Câu 1:

Phương pháp:

Gợi ý:

1. Mở đoạn:

- Giới thiệu truyện Ông tiên ăn mày.

- Nhấn mạnh nét đặc sắc về nghệ thuật của truyện, tạo nên giá trị thẩm mỹ và đạo đức. 

2. Thân đoạn:

- Nghệ thuật tương phản:

+ Truyện xây dựng rõ ràng sự đối lập giữa nhân vật Nguyễn Ất và người anh Giáp.

• Nguyễn Ất: hiền lành, nhân từ, làm việc thiện không toan tính.
• Giáp: tham lam, ích kỷ, đối xử tệ với em và người khác, bị ám ảnh bởi vật chất.

+ Nghệ thuật này làm nổi bật chủ đề đạo đức, phê phán lòng tham và sự xấu xa.

- Miêu tả tâm lí nhân vật chi tiết:

+ Cảm xúc của Giáp và vợ khi đối xử với cụ già được thể hiện rõ nét, từ lòng tham lam đến sự tàn nhẫn.

+ Nguyễn Ất bình tĩnh, nhẫn nhịn, từ tốn giúp đỡ cụ già dù gặp khó khăn.

- Chi tiết kỳ ảo:

+ Chi tiết cụ già tạo ra vàng làm câu chuyện thêm phần hấp dẫn.

+ Thể hiện quan niệm dân gian về sự trả ơn và cái thiện luôn được đền đáp.

- Giọng điệu châm biếm: Sự trào phúng, hài hước thể hiện rõ qua tình huống vợ chồng Giáp bị trừng phạt do lòng tham. 

3. Kết đoạn: Khẳng định nét đặc sắc về nghệ thuật trong truyện tạo nên sức hút và giá trị nhân văn sâu sắc.

Cách giải:

Truyện "Ông tiên ăn mày" của Vũ Trinh đã đạt được những thành công nghệ thuật đáng kể, góp phần thể hiện sâu sắc giá trị tư tưởng của tác phẩm. Nét đặc sắc nhất phải kể đến nghệ thuật tương phản trong xây dựng nhân vật, đặt Nguyễn Ất hiền lành, nhân hậu đối lập với người anh Giáp tham lam, ích kỷ, từ đó làm nổi bật chủ đề đạo đức và phê phán lòng tham. Bên cạnh đó, nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật cũng rất tinh tế, từ sự bình tĩnh, nhẫn nhịn của Ất đến diễn biến tâm trạng từ tham lam đến tàn nhẫn của vợ chồng Giáp đều được khắc họa rõ nét. Yếu tố kì ảo với chi tiết máu hóa thành vàng không chỉ tăng sức hấp dẫn cho câu chuyện mà còn thể hiện quan niệm dân gian về sự đền đáp xứng đáng cho cái thiện. Đặc biệt, giọng điệu châm biếm, hài hước trong cảnh vợ chồng Giáp bị trừng phạt đã tạo nên tiếng cười giải trí mà vẫn giữ được tính giáo huấn sâu sắc. Có thể khẳng định, chính những nét đặc sắc về nghệ thuật này đã góp phần tạo nên sức hút và giá trị nhân văn bền vững cho tác phẩm, khiến câu chuyện không chỉ lôi cuốn người đọc mà còn gửi gắm những bài học đạo đức ý nghĩa.

Câu 2:

Phương pháp:

1. Mở bài:

- Giới thiệu vấn đề: Văn hóa truyền thống là tài sản quý giá của dân tộc, thể hiện bản sắc, lịch sử và giá trị tinh thần của mỗi quốc gia.

- Đặt vấn đề: Vai trò của tuổi trẻ trong việc phát huy và gìn giữ văn hóa truyền thống là vô cùng quan trọng, bởi họ là người kế thừa và phát triển những giá trị đó.

2. Thân bài:

a) Giải thích văn hóa truyền thống và vai trò của nó:

- Văn hóa truyền thống: Là những giá trị, phong tục tập quán, lễ hội, ngôn ngữ, nghệ thuật, và những di sản tinh thần được truyền từ đời này sang đời khác.

- Vai trò của văn hóa truyền thống:

+ Giúp con người nhớ về cội nguồn, giữ vững bản sắc dân tộc.

+ Là nền tảng tinh thần, tạo ra sự đoàn kết và bản lĩnh dân tộc trước các biến động lịch sử.

+ Là tài sản quý báu, có thể nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế qua giao lưu văn hóa.

b) Tại sao tuổi trẻ cần phải phát huy và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống:

- Tuổi trẻ là thế hệ kế thừa, tiếp nối những giá trị văn hóa mà cha ông để lại.

- Trong bối cảnh toàn cầu hóa, văn hóa truyền thống dễ bị mai một hoặc pha trộn. Tuổi trẻ cần giữ gìn để bảo tồn bản sắc dân tộc.

- Phát huy và gìn giữ văn hóa truyền thống giúp xây dựng nhân cách, lòng tự hào dân tộc, đồng thời cũng là cách giới thiệu văn hóa Việt Nam với thế giới.

c) Những hành động cụ thể của thế hệ trẻ trong việc bảo tồn và lan tỏa văn hóa dân tộc:

- Học hỏi, tìm hiểu về văn hóa truyền thống: Tham gia các hoạt động lễ hội, học hỏi ngôn ngữ, phong tục tập quán của địa phương, giữ gìn những giá trị cốt lõi như lễ nghĩa, cách ứng xử.

- Bảo tồn di sản văn hóa: Tham gia bảo tồn các di sản vật thể và phi vật thể như đình chùa, ca dao, dân ca, nghệ thuật múa rối, hát bội, cải lương.

- Sử dụng công nghệ để lan tỏa văn hóa: Sử dụng mạng xã hội, truyền thông để quảng bá văn hóa truyền thống đến các bạn trẻ trong và ngoài nước.

- Khuyến khích sáng tạo dựa trên nền tảng văn hóa truyền thống: Ứng dụng các yếu tố văn hóa truyền thống trong âm nhạc, thời trang, nghệ thuật hiện đại.

d) Liên hệ thực tế và trách nhiệm của mỗi cá nhân:

- Mỗi cá nhân, đặc biệt là thế hệ trẻ, có trách nhiệm bảo vệ và phát huy văn hóa truyền thống. Việc này không chỉ là học hỏi mà còn là việc tự giác thực hiện trong cuộc sống hàng ngày.

- Bản thân em cần tích cực tham gia các hoạt động liên quan đến bảo tồn văn hóa, từ việc tôn trọng các giá trị truyền thống trong gia đình đến việc chia sẻ kiến thức về văn hóa với mọi người.

3. Kết bài:

- Khẳng định lại vai trò quan trọng của tuổi trẻ trong việc phát huy và giữ gìn văn hóa truyền thống.

- Kêu gọi thế hệ trẻ hãy yêu quý, bảo vệ và lan tỏa những giá trị văn hóa tốt đẹp của dân tộc để đảm bảo rằng văn hóa truyền thống sẽ được lưu truyền và phát triển mãi mãi.

Cách giải:

Trong dòng chảy của lịch sử, văn hóa truyền thống luôn là tài sản quý giá, là cội nguồn sức mạnh và bản sắc riêng của mỗi dân tộc. Đối với Việt Nam, nền văn hóa lâu đời với những phong tục tập quán, lễ hội, nghệ thuật dân gian và các giá trị tinh thần tốt đẹp chính là "hồn cốt" làm nên diện mạo đất nước. Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu hiện nay, vai trò của tuổi trẻ - những chủ nhân tương lai của đất nước, trong việc phát huy và gìn giữ văn hóa truyền thống càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Văn hóa truyền thống là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần được hình thành, tích lũy và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Đó có thể là tiếng nói, chữ viết, là những làn điệu dân ca, điệu hát xoan, hát quan họ; là những lễ hội dân gian đậm đà bản sắc; là nghệ thuật ẩm thực độc đáo; và trên hết là hệ thống các giá trị đạo đức, quan niệm nhân sinh tốt đẹp. Vai trò của văn hóa truyền thống thật vô cùng to lớn. Nó giúp chúng ta nhớ về cội nguồn, giữ vững bản sắc dân tộc giữa "cơn lốc" toàn cầu hóa. Nó là nền tảng tinh thần vững chắc, tạo ra sự đoàn kết và bản lĩnh dân tộc trước mọi thử thách. Không chỉ vậy, văn hóa truyền thống còn là tài sản quý báu giúp nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế thông qua giao lưu văn hóa.

Trước thực trạng toàn cầu hóa và sự bùng nổ của văn hóa đại chúng, việc tuổi trẻ cần phát huy và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống là hết sức cấp thiết. Thế hệ trẻ chính là những người kế thừa, tiếp nối những giá trị văn hóa mà cha ông đã dày công vun đắp. Nếu không có sự tiếp nối của tuổi trẻ, nhiều di sản văn hóa quý giá sẽ đứng trước nguy cơ bị mai một. Hơn nữa, trong xu thế hội nhập, văn hóa truyền thống dễ bị pha trộn, lai tạp, do đó, tuổi trẻ cần có ý thức giữ gìn để bảo vệ bản sắc dân tộc. Việc phát huy và gìn giữ văn hóa truyền thống còn góp phần xây dựng nhân cách, nuôi dưỡng lòng tự hào dân tộc, đồng thời là cách quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới.

Để thực hiện được điều này, thế hệ trẻ cần có những hành động cụ thể. Trước hết, mỗi bạn trẻ cần chủ động học hỏi, tìm hiểu về văn hóa truyền thống thông qua việc tham gia các lễ hội, học hỏi ngôn ngữ, phong tục tập quán của địa phương, và giữ gìn những giá trị cốt lõi như lễ nghĩa, cách ứng xử. Thứ hai, tuổi trẻ cần tích cực tham gia bảo tồn các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể như đình chùa, ca dao, dân ca, nghệ thuật múa rối, hát bội, cải lương. Trong thời đại số, giới trẻ có thể sử dụng công nghệ và mạng xã hội như một công cụ hữu hiệu để lan tỏa văn hóa truyền thống đến bạn bè trong nước và quốc tế. Đặc biệt, việc khuyến khích sáng tạo dựa trên nền tảng văn hóa truyền thống, như ứng dụng các yếu tố văn hóa trong âm nhạc, thời trang, nghệ thuật hiện đại, sẽ giúp di sản văn hóa trở nên gần gũi và hấp dẫn hơn với giới trẻ.

Trách nhiệm bảo vệ và phát huy văn hóa truyền thống không phải của riêng ai, mà thuộc về mỗi cá nhân, đặc biệt là thế hệ trẻ. Điều này không chỉ dừng lại ở việc học hỏi kiến thức mà còn phải được thể hiện trong cuộc sống hàng ngày, từ những hành động nhỏ nhất như tôn trọng các giá trị truyền thống trong gia đình, đến việc chia sẻ kiến thức về văn hóa với mọi người xung quanh. Bản thân mỗi người trẻ cần ý thức được rằng, việc giữ gìn văn hóa truyền thống chính là cách để bảo vệ cốt cách, tâm hồn Việt trong chính mình.

Tóm lại, tuổi trẻ đóng vai trò then chốt trong việc phát huy và gìn giữ văn hóa truyền thống dân tộc. Trước những thách thức của thời đại, thế hệ trẻ cần phát huy tinh thần trách nhiệm, chủ động tìm hiểu, sáng tạo và lan tỏa những giá trị văn hóa tốt đẹp.