Đề thi học kì 1 Văn 12 Cánh diều - Đề số 7

Đề thi

I. ĐỌC HIỂU 

Đọc văn bản:

Mẹ quê mãi mãi mẹ quê

Con đường nho nhỏ đi về thân quen

Cả đời nào biết bon chen

Hiền như cục đất nhuộm đen màu phèn

Miếng ăn dành để luân phiên

Sợ mùa thất bát lại phiền cháu con

Quanh năm lam lũ héo hon

Quên thời con gái môi son áo hồng

Kể từ cất bước theo chồng

Mùi bùn đã ngấm, nâu sồng đã thân

Thế mà đã mấy chục năm

Tóc giờ bạc trắng lưng còng còng hơn

Gió chiều thổi nhẹ từng cơn

Long lanh ánh mắt mẹ buồn xa xăm

Lắng nghe giọng hát xa gần

Mẹ già chuối chín… vạn lần nhớ thương!

 (Theo Nguyễn Minh Quang, Mẹ quê, in trong Hạnh ngộ 5, NXB Văn nghệ TP.HCM, 2008)

Thực hiện các yêu cầu:

Câu 1. Chỉ ra dấu hiệu để xác định thể thơ của văn bản trên.

Câu 2. Trong văn bản trên, ngoại hình và phẩm chất của mẹ quê được khắc họa qua những chi tiết nào?

Câu 3. Phân tích hiệu quả của việc sử dụng biện pháp tu từ so sánh trong câu thơ: “Hiền như cục đất nhuộm đen màu phèn”.

Câu 4. Trình bày chủ đề của văn bản trên.

Câu 5. Nhận xét về cách quan sát, cảm nhận con người và cuộc sống cũng như vẻ đẹp tài năng – tâm hồn của tác giả Nguyễn Minh Quang được thể hiện trong văn bản trên.

II. VIẾT

Câu 1:

Viết đoạn văn nghị luận (khoảng 200 chữ) phân tích hình ảnh mẹ quê qua cảm nhận của nhân vật trữ tình trong văn bản ở phần Đọc hiểu.

Câu 2:

Sự kì vọng tạo ra áp lực hay động lực?

Từ góc nhìn của người trẻ, anh/chị hãy viết một bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) trình bày suy nghĩ về vấn đề trên.

Đáp án

I. ĐỌC HIỂU

Câu 1:

Phương pháp: 

Căn cứ vào các đặc điểm thức để xác định những dấu hiệu nhận biết thể loại 

Cách giải:

Hình thức được tạo dựng và duy trì bằng các cặp câu thơ (gồm một câu thơ sáu chữ và một câu thơ tám chữ) lần lượt nối tiếp nhau là dấu hiệu để xác định thể thơ lục bát của văn bản.

Câu 2:

Phương pháp: 

Đọc kĩ văn bản để tìm các chi tiết phù hợp 

Cách giải:

Trong văn bản trên, hình tượng mẹ quê được khắc họa qua những chi tiết sau:

- Ngoại hình: “nhuộm đen màu phèn”, “Tóc giờ bạc trắng lưng còng còng hơn”, “quanh năm lam lũ héo hon”, “long lanh ánh mắt”.

- Phẩm chất: “hiền như cục đất”, “miếng ăn dành để luân phiên”, “mùi bùn đã ngấm, nâu sồng đã thân”.

Câu 3:

Phương pháp: 

Vận dụng kiến thức về biện pháp tu từ so sánh để phân tích tác dụng 

Cách giải:

Hiệu quả của việc sử dụng biện pháp tu từ so sánh (ví Mẹ quê “hiền” như “cục đất”) trong câu thơ “Hiền như cục đất nhuộm đen màu phèn”:

- Khiến cho lời thơ sinh động, tăng sức gợi hình – gợi cảm, làm giàu giá trị biểu đạt - biểu cảm cho sự diễn đạt.

- Giúp người đọc hình dung cụ thể, cảm nhận rõ nét về nỗi vất vả, nhọc nhằn của công việc đồng áng được khắc họa trong văn bản; cũng như khắc họa sinh động tính cách hiền lành, giản dị, cam chịu của người mẹ thân thương ở quê nhà 

- Từ đó thể hiện tấm lòng hiếu thảo, tình yêu thương tha thiết, thái độ trân trọng cùng nỗi xót xa, trăn trở của chủ thể trữ tình về sự hi sinh vĩ đại của mẹ, ý thức sâu sắc về trách nhiệm của người con trong việc đền đáp công ơn sinh dưỡng của mẹ.

Câu 4:

Phương pháp: 

Căn cứ vào nội dung văn bản để xác định tư tưởng, cảm nhận của tác giả về đối tượng 

Cách giải:

Ghi lại những cảm nhận chân thực, sinh động về sự hi sinh thầm lặng nhưng vĩ đại của người mẹ trong gia đình thôn quê, bài thơ Mẹ quê (Nguyễn Minh Quang) đã thể hiện rõ nét tình yêu thương, thái độ trân trọng, tấm lòng biết ơn của người con dành cho mẹ; qua đó tác giả trực tiếp bày tỏ thái độ ca ngợi, tri ân đức hi sinh của mẹ, đề cao tình mẫu tử thiêng liêng, cao đẹp. 

Câu 5:

Phương pháp: 

Gợi ý: Có thể theo hướng: 

- Nguyễn Minh Quang có cách quan sát, cảm nhận con người và cuộc sống chân thực, sinh động, tỉ mỉ.

- Nguyễn Minh Quang cũng là nhà thơ có khả năng sử dụng tiếng Việt nhuần nhuyễn, khéo léo khai thác chất liệu văn học dân gian Việt Nam và có thái độ trân trọng, tôn quý đối với ngôn ngữ và văn học dân tộc…

Cách giải:

Qua văn bản "Mẹ quê", có thể thấy Nguyễn Minh Quang là người có cách quan sát và cảm nhận cuộc sống vô cùng chân thực, sinh động và tỉ mỉ. Ông không chỉ nhìn thấy vẻ ngoài "lam lũ héo hon", mái "tóc bạc trắng" hay "lưng còng" của mẹ, mà còn thấu cảm được cả thế giới nội tâm, những hy sinh thầm lặng và nỗi lo toan chất chứa trong "ánh mắt mẹ buồn xa xăm". Đồng thời, ông còn là một nhà thơ sử dụng ngôn ngữ tiếng Việt một cách nhuần nhuyễn và sâu sắc. Việc vận dụng thể thơ lục bát truyền thống, cùng những hình ảnh so sánh giàu chất dân gian "Hiền như cục đất", đã cho thấy ông am hiểu và trân trọng chất liệu văn hóa dân tộc, góp phần tạo nên một hình tượng người mẹ quê giản dị mà vĩ đại, in đậm trong lòng người đọc.

II. VIẾT

Câu 1: 

Phương pháp: 

Gợi ý:

- Hình ảnh mẹ quê gắn liền với lối sống giản dị, dân dã, thanh bạch 

- Hình ảnh mẹ quê mang vẻ đẹp gần gũi, thân thương với những phẩm chất tốt đẹp, đáng quý tiêu biểu của người phụ nữ Việt Nam: cần kiệm, nhân hậu, giàu tình thương yêu và đức hi sinh cao đẹp, tảo tần, đảm đang.

- Hình ảnh mẹ quê phản ánh rõ nét sự bào mòn khắc nghiệt của thời gian cùng cuộc sống vất vả, cực nhọc đè nặng lên vai người phụ nữ trong gia đình, là minh chứng điển hình cho vẻ đẹp mộc mạc, bình dị của người phụ nữ Việt Nam

Cách giải:

Qua cảm nhận của nhân vật trữ tình, hình ảnh mẹ quê hiện lên thật đẹp đẽ và cảm động trong sự giản dị, đời thường. Trước hết, mẹ là hiện thân của lối sống thanh bạch, dân dã, gắn bó máu thịt với quê hương qua “con đường nho nhỏ đi về thân quen”, với cuộc đời “nào biết bon chen” và đã thấm đẫm “mùi bùn”, màu “nâu sồng” của đất. Ở mẹ hội tụ những phẩm chất cao quý tiêu biểu của người phụ nữ Việt Nam: đức hi sinh thầm lặng “Miếng ăn dành để luân phiên”, sự tảo tần, đảm đang “quanh năm lam lũ”, và lòng nhân hậu, “hiền như cục đất”. Thế nhưng, đằng sau vẻ đẹp ấy là một cuộc đời vất vả, là sự héo mòn của thời gian in hằn trên mái “tóc bạc trắng”, dáng “lưng còng” và sự hi sinh đến quên cả tuổi thanh xuân “môi son áo hồng”. Chính sự chân thực đến xót xa ấy đã khiến hình tượng người mẹ trở nên bất tử, khắc sâu vào lòng người đọc lòng biết ơn, kính trọng vô hạn đối với đấng sinh thành.

Câu 2:

Phương pháp: 

* Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận.

* Thân bài: 

- Giải thích: Sự kì vọng là thuật ngữ chỉ việc con người đặt nhiều niềm tin, hi vọng, mong mỏi vào một đối tượng hay sự việc nào đó có ý nghĩa quan trọng đối với họ; áp lực là sự cưỡng ép được con người cảm nhận rõ rệt; động lực là cái thúc đẩy, làm cho con người phát triển theo chiều hướng tích cực, tiến bộ; vấn đề này đề cập đến tác dụng của sự kì vọng đối với con người khi được nhìn nhận dưới góc độ đa chiều.

- Bàn luận:

+ Sự kì vọng có thể tạo ra áp lực cho con người trên nhiều phương diện với nhiều mức độ khác nhau; con người cần nhận thức và kiểm soát sự kì vọng của bản thân vào một điều gì đó vì nó có thể gây ra nhiều vấn đề tiêu cực.

+ Sự kì vọng có thể tạo ra động lực cho con người, thúc đẩy con người phấn đấu để vượt qua khó khăn, thử thách để thực hiện nhiều mục tiêu; con người cần đặt kì vọng đúng mức, đúng chỗ để nó phát huy tác dụng tích cực.

- Mở rộng vấn đề, trao đổi với quan điểm trái chiều hoặc ý kiến khác.

* Kết bài: Khái quát vấn đề nghị luận.

Cách giải:

Trong hành trình trưởng thành của mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, chúng ta không chỉ mang trên vai những ước mơ, hoài bão của riêng mình mà còn cả những kỳ vọng từ gia đình, thầy cô và xã hội. Sự kỳ vọng ấy tựa như một con dao hai lưỡi, có thể trở thành sức mạnh nâng đỡ ta bay cao, bay xa, nhưng cũng có thể biến thành gánh nặng kéo ta chìm xuống vực sâu của áp lực. Vậy, ranh giới giữa động lực và áp lực nằm ở đâu?

Trước hết, cần hiểu rõ bản chất của các khái niệm. Kỳ vọng là những mong đợi, niềm tin vào một kết quả tốt đẹp trong tương lai mà người khác hoặc chính bản thân ta đặt ra. Áp lực là cảm giác căng thẳng, nặng nề khi phải đáp ứng những mong đợi đó. Còn động lực chính là sự thúc đẩy từ bên trong, giúp ta có thêm năng lượng và quyết tâm để hành động. Vấn đề then chốt nằm ở cách chúng ta tiếp nhận và chuyển hóa sự kỳ vọng.

Không thể phủ nhận, khi được đặt đúng chỗ và đúng mức, kỳ vọng sẽ trở thành động lực vô cùng mạnh mẽ. Một lời động viên "Thầy tin em làm được" từ người giáo viên, một ánh mắt tin cậy "Con nhất định sẽ thành công" từ cha mẹ, có sức mạnh vượt xa mọi lời cổ vũ suông. Nó cho chúng ta cảm giác được công nhận, được tin tưởng và có giá trị. Khi ấy, kỳ vọng trở thành ngọn hải đăng dẫn lối, giúp ta vững tay chèo vượt qua những con sóng dữ của khó khăn, thử thách. Nó thôi thúc ta nỗ lực không ngừng, khơi dậy tiềm năng ẩn sâu bên trong để đạt được mục tiêu. Sự kỳ vọng lành mạnh chính là liều thuốc tinh thần quý giá, là bàn đạp vững chắc cho sự phát triển.

Trong lịch sử, chúng ta có minh chứng rõ nét từ câu chuyện của thiên tài Albert Einstein. Thuở nhỏ, Einstein bị coi là một học sinh chậm phát triển, thậm chí có giáo viên còn khẳng định ông "sẽ chẳng đạt được thành công gì". Thế nhưng, người mẹ của Einstein - bà Pauline Koch - chưa bao giờ đánh mất niềm tin vào con trai. Bà luôn khích lệ, ủng hộ đam mê khoa học của cậu bé, tạo điều kiện cho con được thỏa sức khám phá thế giới tri thức. Chính sự kỳ vọng tích cực và tình yêu thương vô điều kiện của người mẹ đã trở thành động lực mạnh mẽ, giúp Einstein vượt qua mọi định kiến để trở thành một trong những nhà khoa học vĩ đại nhất mọi thời đại, người đã thay đổi hoàn toàn nền vật lý hiện đại.

Tuy nhiên, cũng giống như việc bón quá nhiều phân sẽ làm chết cây, sự kỳ vọng thái quá hoặc sai hướng sẽ dễ dàng biến thành áp lực tàn khốc. Khi cha mẹ ép con phải trở thành bác sĩ trong khi con đam mê hội họa, khi xã hội mặc định thành công của người trẻ phải là một công việc lương cao, chức vọng, thì những kỳ vọng ấy không còn là động lực nữa. Chúng trở thành gông cùm vô hình, đè nặng lên đôi vai non trẻ, khiến họ mất đi niềm vui sống, đánh mất chính mình và đôi khi, dẫn đến những hậu quả thương tâm như trầm cảm, lo âu. Áp lực từ kỳ vọng có sức tàn phá khủng khiếp, nó bào mòn sự sáng tạo, giết chết ước mơ và làm tổn thương các mối quan hệ.

Vậy, làm thế nào để biến kỳ vọng thành động lực? Câu trả lời nằm ở cả hai phía. Với người được kỳ vọng, đặc biệt là giới trẻ, chúng ta cần học cách lắng nghe và thấu hiểu chính mình. Hãy xác định rõ đâu là đam mê, thế mạnh và giới hạn của bản thân. Từ đó, biết chắt lọc những kỳ vọng phù hợp để làm mục tiêu phấn đấu, và can đảm trao đổi, phản hồi với những kỳ vọng không thực tế. Động lực bền vững nhất phải xuất phát từ khát vọng nội tại, chứ không phải từ sự ép buộc bên ngoài. Về phía gia đình và xã hội, hãy trở thành những người bạn đồng hành thấu hiểu thay vì những người chỉ huy cứng nhắc. Hãy đặt kỳ vọng dựa trên năng lực và nguyện vọng thực tế của con em mình, và trên hết, hãy cho chúng biết rằng, dù có thất bại, chúng vẫn luôn được yêu thương và chấp nhận.

Tóm lại, bản thân kỳ vọng không xấu, cũng không tốt. Nó là áp lực hay động lực hoàn toàn phụ thuộc vào cách chúng ta trao đi và đón nhận nó. Một sự kỳ vọng được xây dựng trên nền tảng của tình yêu thương, sự thấu hiểu và tôn trọng sẽ luôn là nguồn sức mạnh diệu kỳ. Là những chủ nhân tương lai của đất nước, thế hệ trẻ cần trang bị cho mình một bản lĩnh vững vàng, một trái tim mạnh mẽ để đón nhận mọi kỳ vọng một cách thông minh, biến chúng thành hành trang quý giá trên con đường kiến tạo cuộc đời mình.