Đề thi học kì 1 Văn 12 Cánh diều - Đề số 9

Đề thi

I. ĐỌC HIỂU 

Đọc văn bản:

(1) Đạo đức và luân lý gia đình của ta là nền tảng tạo nên nền văn hóa truyền thống hàng ngàn năm của dân ta. Trong đó có phần nguồn gốc tinh hoa bất biến như đạo hiếu với cha mẹ, thương yêu đùm bọc anh em, bạn bè, tôn sư trọng đạo, lá lành đùm lá rách,… và những đạo lý thuộc sản phẩm của một nền kinh tế nông nghiệp và một thể chế quân chủ tạo ra sự cứng nhắc trong tôn ti trật tự xã hội phong kiến làm cho vai trò người phụ nữ không được phát huy, tư tưởng trung quân (trung với vua)… đã lạc hậu. Chúng ta cần phải gạt bỏ phần lạc hậu, nhưng phải phát huy phần tinh hoa, phần giá trị đạo đức truyền thống, để tạo được sự ổn định xã hội trong quá trình tiếp thu và sáng tạo ra cái mới thúc đẩy xã hội phát triển đi lên.

(2) Đạo đức xã hội tạo nên niềm tin giữa người với người trong cộng đồng xã hội, mọi người tự nguyện tôn trọng như một sự ràng buộc thiêng liêng. Do đó, nó làm cho chi phí xã hội được giảm đi, và sự vận hành trong kinh tế được thông thoáng và nhanh chóng. Điển hình nhất là trong kinh doanh, chữ “tín” là nguồn vốn mà mọi doanh nhân đều cần phải có, và ngay cả ở cấp nhà nước thì chữ “tín” càng có giá trị lớn hơn, nếu thiếu chữ “tín” thì mọi luật lệ quốc gia đều trở thành trò chơi rượt đuổi, đánh đố nhau mà thôi.

(3) Đạo đức truyền thống không được kế thừa và phát huy thì nền giáo dục chỉ còn lại cái máy vô hồn, nó chỉ cung cấp công cụ khả năng cho con người kiếm sống bằng mọi phương tiện mà không đào tạo nên con người văn minh sống có trách nhiệm với mọi người, kể cả cha mẹ anh em, quốc gia dân tộc. Như vậy, ý nghĩa của cuộc sống sẽ mất đi, sự giả dối, tham lam, tàn ác sẽ sinh ra, mầm nguy hại sẽ xuất hiện ở mọi nơi mà con người đó hiện diện. Dù cho pháp luật có đầy đủ đến đâu thì xã hội đó cũng chỉ là những xã hội đen tối u mê, được trang bị những ánh đèn màu chói lọi, như những mê cung. Đánh đố con người mà thôi. (Luật lệ làm sáng tỏ cái đạo đức con người, và buộc kẻ đạo đức phải tôn trọng. Luật lệ không thay được đạo đức).

 (Trích Lời giải cho bài toán phát huy vốn xã hội – Phan Chánh Dưỡng, Dẫn theo tiasang.com.vn, ngày 16/5/2006)

Thực hiện các yêu cầu sau:

Câu 1. Xác định hai thao tác lập luận được sử dụng trong văn bản.

Câu 2. Chỉ ra nguồn gốc tinh hoa của đạo đức truyền thống được nhắc tới trong văn bản.

Câu 3. Anh/ chị hiểu như thế nào về ý kiến: Luật lệ làm sáng tỏ cái đạo đức con người, và buộc kẻ đạo đức phải tôn trọng. Luật lệ không thay được đạo đức?

Câu 4. Nêu tác dụng của biện pháp tu từ ẩn dụ trong câu: “Dù cho pháp luật có đầy đủ đến đâu thì xã hội đó cũng chỉ là những xã hội đen tối u mê, được trang bị những ánh đèn màu chói lọi, như những mê cung. Đánh đố con người mà thôi”?

Câu 5. Anh/chị có đồng tình với quan điểm của tác giả: Đạo đức truyền thống không được kế thừa và phát huy thì nền giáo dục chỉ còn lại cái máy vô hồn.? Lí giải vì sao?

II. VIẾT

Từ nội dung đọc hiểu, anh/chị hãy viết một đoạn văn nghị luận xã hội (khoảng 600 chữ) trình bày suy nghĩ của bản thân về cách kết hợp giữa giữ gìn giá trị truyền thống và tiếp thu cái mới để thúc đẩy sự phát triển của xã hội.

Đáp án

I. ĐỌC HIỂU 

Câu 1:

Phương pháp: 

Vận dụng kiến thức về các thao tác lập luận trong văn bản nghị luận 

Cách giải:

Hai thao tác lập luận được sử dụng trong văn bản: chứng minh, bình luận

Câu 2: 

Phương pháp: 

Đọc kĩ văn bản để tìm chi tiết phù hợp 

Cách giải:

Nguồn gốc tinh hoa của đạo đức truyền thống được nhắc tới trong văn bản: đạo hiếu với cha mẹ, thương yêu đùm bọc anh em, bạn bè, tôn sư trọng đạo, lá lành đùm lá rách,…

Câu 3:

Phương pháp: 

Vận dụng hiểu biết cá nhân để giải thích ý kiến 

Cách giải:

Ý kiến: Luật lệ làm sáng tỏ cái đạo đức con người, và buộc kẻ đạo đức phải tôn trọng. Luật lệ không thay được đạo đức. Được hiểu là:

- Đạo đức là gốc rễ trong tâm hồn của mỗi người. Tất cả mọi luật lệ đặt ra đều phải dựa vào các chuẩn mực đạo đức chung và yêu cầu mọi người phải tuân thủ. Những người đi ngược lại với luật lệ là không tuân thủ các chuẩn mực đạo đức.

- Luật lệ là cái cụ thể hóa những chuẩn mực đạo đức, không phải tất cả những chuẩn mực đạo đức đều được cụ thể hóa thành luật lệ mà nó thuộc về suy nghĩ, lương tri con người nên luật lệ không thể thay thế đạo đức.

Câu 4:

Phương pháp: 

Vận dụng kiến thức về biện pháp tu từ để biết và phân tích tác dụng 

Cách giải:

- Tác dụng biện pháp tu từ ẩn dụ

+ Nhấn mạnh một xã hội giả tạo, chỉ có bề ngoài hào nhoáng nhưng thiếu đi giá trị đạo đức bên trong, đồng thời thể hiện quan điểm rõ ràng về sự cần thiết của đạo đức trong đời sống.

+ Làm tăng sức biểu đạt trong câu văn, giúp người đọc dễ hình dung hơn về những giá trị mà đạo đức mang lại trong xã hội.

Câu 5:

Phương pháp: 

Căn cứ vào nội dung văn bản và liên hệ bản thân để bày tỏ quan điểm 

Cách giải:

Em hoàn toàn đồng tình với quan điểm của tác giả. Bởi lẽ, giáo dục đích thực không chỉ trao truyền tri thức mà quan trọng hơn là bồi đắp tâm hồn và nhân cách con người. Nếu không kế thừa những giá trị đạo đức truyền thống như lòng hiếu thảo, sự trung thực và tình yêu thương, nền giáo dục sẽ chỉ như một cỗ máy lạnh lùng sản sinh ra những thế hệ giàu kỹ năng nhưng nghèo nàn về đạo đức. Họ có thể giỏi kiếm sống nhưng lại thiếu đi trách nhiệm với gia đình và cộng đồng. Một xã hội được xây dựng từ những con người như vậy sẽ thiếu đi sự gắn kết và nhân văn, dù có phát triển về kinh tế cũng khó có thể bền vững. Vì vậy, đạo đức truyền thống chính là linh hồn, là sức sống để giáo dục hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình.

II. VIẾT

Phương pháp: 

1. Mở bài:

Dẫn dắt và giới thiệu vấn đề nghị luận

2. Thân bài: 

a. Giải thích

- Giá trị truyền thống

- Cái mới 

→ Cả nhận định

b. Phân tích 

-  Vai trò của đạo đức truyền thống:

+ Định hướng lối sống đúng đắn, giúp con người sống có trách nhiệm.

+ Tạo dựng niềm tin, gắn kết cộng đồng, góp phần ổn định xã hội.

+ Chữ tín trong kinh doanh và đời sống giúp xã hội vận hành hiệu quả hơn.

- Hệ quả của sự mai một đạo đức truyền thống:

+ Sự suy thoái đạo đức dẫn đến giả dối, tham lam, mất niềm tin.

+ Giáo dục không có nền tảng đạo đức sẽ chỉ tạo ra những con người vô cảm, thiếu trách nhiệm.

c. Bình luận 

- Cần chọn lọc, đổi mới phù hợp:

+ Loại bỏ những tư tưởng lạc hậu như trọng nam khinh nữ, trung quân mù quáng.

+ Kế thừa và phát huy những giá trị tốt đẹp để hòa nhập nhưng không hòa tan trong thời đại mới.

Cách giải:

Trong dòng chảy không ngừng của lịch sử và xu thế toàn cầu hóa, mỗi quốc gia, dân tộc đều đứng trước một thách thức mang tính sống còn: làm thế nào để vừa bảo tồn được bản sắc, vừa có thể hội nhập và phát triển? Bài học từ quá khứ và yêu cầu của hiện tại đều chỉ ra rằng, chìa khóa cho sự phát triển bền vững chính là sự kết hợp hài hòa giữa việc giữ gìn những giá trị truyền thống tốt đẹp và chủ động tiếp thu những tinh hoa, tri thức mới của thời đại.

Trước hết, chúng ta cần hiểu rõ về hai khái niệm này. "Giá trị truyền thống" là những tinh hoa, chuẩn mực đạo đức, văn hóa được cha ông ta đúc kết, vun đắp và lưu truyền qua hàng ngàn năm lịch sử. Đó có thể là lòng yêu nước, là đạo lý "uống nước nhớ nguồn", là lòng hiếu thảo với cha mẹ, tôn sư trọng đạo, là tinh thần tương thân tương ái "lá lành đùm lá rách". Ngược lại, "cái mới" là những tri thức, công nghệ, tư tưởng tiến bộ, phù hợp với xu thế phát triển chung của nhân loại. Việc kết hợp giữa hai yếu tố tưởng chừng đối lập này không phải là sự gán ghép máy móc, mà là một quá trình chọn lọc, hòa quyện nhuần nhuyễn, lấy truyền thống làm gốc rễ và dùng cái mới làm đôi cánh để vươn xa.

Giữ gìn giá trị truyền thống có một vai trò vô cùng quan trọng, bởi đó chính là cội nguồn sức mạnh, là "linh hồn" của một dân tộc. Truyền thống định hướng cho con người một lối sống đúng đắn, có trách nhiệm với gia đình và xã hội. Khi một người thấm nhuần đạo lý "kính già, yêu trẻ", họ sẽ biết cách cư xử có văn hóa; khi hiểu sâu sắc chữ "hiếu", họ sẽ sống có trách nhiệm với đấng sinh thành. Hơn thế, truyền thống còn là chất keo gắn kết cộng đồng, tạo dựng niềm tin giữa người với người, từ đó góp phần kiến tạo một xã hội ổn định và nhân văn. Trong đời sống kinh tế, chữ "tín" là một giá trị truyền thống cốt lõi và chính là nền tảng cho mọi giao dịch. Một doanh nghiệp giữ được chữ tín sẽ có uy tín lâu dài, một xã hội trọng chữ tín sẽ giảm thiểu được rất nhiều chi phí kiểm soát và giám sát, giúp nền kinh tế vận hành thông suốt và hiệu quả.

Tuy nhiên, nếu những giá trị truyền thống tốt đẹp ấy bị mai một, xã hội sẽ phải đối mặt với những hệ lụy khôn lường. Sự suy thoái đạo đức sẽ kéo theo lối sống thực dụng, sự giả dối, lòng tham và sự vô cảm lan rộng, làm bào mòn niềm tin trong cộng đồng. Đặc biệt, một nền giáo dục thiếu đi nền tảng đạo đức truyền thống sẽ chỉ như một "cỗ máy vô hồn", có thể sản sinh ra những con người giỏi về chuyên môn nhưng lại trống rỗng về nhân cách, thiếu trách nhiệm với gia đình, quê hương và đồng loại. Những cá nhân ấy, dù có tài giỏi đến đâu, cũng khó có thể góp phần xây dựng một xã hội phát triển bền vững và nhân ái.

Do đó, đứng trước những biến đổi không ngừng của thời đại, chúng ta cần có một thái độ ứng xử văn minh và sáng suốt. Việc giữ gìn truyền thống không có nghĩa là bảo thủ, ôm khư khư mọi thứ của quá khứ. Ngược lại, chúng ta cần mạnh mẽ loại bỏ những hủ tục, những tư tưởng lạc hậu không còn phù hợp như tư tưởng "trọng nam khinh nữ", sự cứng nhắc của tôn ti trật tự đẳng cấp hay chủ nghĩa bảo thủ cản trở sự sáng tạo. Đồng thời, chúng ta phải dũng cảm và chủ động tiếp thu cái mới, từ tri thức khoa học kỹ thuật tiên tiến đến những tư tưởng quản lý hiện đại, những giá trị nhân văn phổ quát. Quan trọng nhất là quá trình tiếp thu ấy phải dựa trên một nền tảng bản sắc vững chắc, để chúng ta "hòa nhập chứ không hòa tan", biến những cái mới thành công cụ đắc lực để làm giàu thêm, lan tỏa rộng hơn những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Chẳng hạn, chúng ta có thể dùng công nghệ thông tin để quảng bá văn hóa dân tộc đến toàn cầu, hay vận dụng tư duy quản trị hiện đại để phát huy tối đa tinh thần đoàn kết cộng đồng.

Tóm lại, bài toán kết hợp giữa giữ gìn giá trị truyền thống và tiếp thu cái mới là một hành trình cân bằng tinh tế và khôn ngoan. Thế hệ trẻ chúng ta hôm nay, những chủ nhân tương lai của đất nước, cần ý thức sâu sắc về trách nhiệm này. Chúng ta phải không ngừng học hỏi, trau dồi để vừa thấm nhuần những giá trị cốt lõi của cha ông, vừa trang bị cho mình những tri thức và kỹ năng của thời đại mới. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể vừa giữ được cốt cách, "hồn cốt" Việt, vừa tự tin vững bước trên hành trình hội nhập toàn cầu, góp phần kiến tạo một đất nước Việt Nam vừa giàu bản sắc, vừa hiện đại và phát triển bền vững.