Đề thi học kì 1 Văn 9 - Đề số 10

Đề thi

I. ĐỌC HIỂU (4,0 điểm)

Đọc đoạn trích sau:

LẼ SỐNG CỦA THANH NIÊN, SINH VIÊN

(1) Đỉnh núi cao không dành cho những người hèn nhát và lười vận động, đỉnh tri thức không có chỗ cho kẻ chỉ rong chơi. Nếu không có sự miệt mài, tìm tòi khám phá và dốc lòng cho những đam mê thì làm sao có một Edison vĩ đại và bóng đèn chiếu sáng hôm nay. Đi đến tận cùng đam mê là điều không dễ, vì có lúc tuổi trẻ nóng vội, khao khát nhanh chóng thành công nên vội vàng đốt cháy giai đoạn khiến những dự định trở thành dang dở. Giữ được lửa nhiệt huyết trong tâm hồn và kiên trì trong ý nghĩ đúng là điều rất quan trọng. Nếu cháy bùng lên rồi vụt tắt thì đó chỉ là một ánh sao băng giữa thiên hà vô tận.

(2) Đừng sợ! Nỗi sợ hãi sẽ giết chết mọi manh nha của bao ý nghĩ táo bạo, và sợ hãi sẽ là ngục tù của trí tuệ. Khi cái đầu vẫn bị đóng khung trong giới hạn thì ý tưởng có chăng cũng chỉ dừng lại những cái đã có rồi. Tự do chỉ có được khi nắm được và dự báo được quy luật, ý tưởng tốt đẹp phải được nảy mầm từ những khát khao chính đáng, mọi mơ hồ cùng lắm là ánh trăng suông. Nếu mải miết trên đất liền và lo cuồng phong, bão tố thì làm sao Chiristopher Columbus có cuộc phiêu lưu để tìm ra châu Mĩ bao la?

(3) Đất mãi mãi là đất, rừng mãi mãi là rừng, biển cả bao la vẫn quanh năm sóng vỗ, phố xá vẫn quen từng bước chân về. Ta nghĩ gì và làm gì trên đất, ta nghĩ gì để rừng mãi xanh tươi, ta nghĩ gì để biển khơi không chỉ đem về tôm cá mà cả những vần thơ làm dịu mát tâm hồn? Vẫn là đất, vẫn là rừng, vẫn là biển cả, vẫn là phố xưa nhưng no ấm đủ đầy? Phải làm sao? Các bạn hãy dành nhiều thời gian để nghĩ về điều đó và ra tay vì năm tháng chẳng đợi chờ, tuổi xuân trôi qua nhanh lắm.

(Trích Những lời chia sẻ, Nguyễn Văn Minh, NXB Đại học Sư phạm, 2023, tr.239-240)

Trả lời các câu hỏi sau:

Câu 1. (0,75 điểm). Xác định thể loại văn bản của đoạn trích trên.

Câu 2. (0,75 điểm). Chỉ ra luận đề của đoạn trích.

Câu 3. (0,75 điểm). Những câu hỏi tu từ được sử dụng trong đoạn văn (3) có tác dụng gì?

Câu 4. (0,75 điểm). Theo em, thế hệ trẻ cần làm gì để tạo dựng một cuộc sống no ấm đủ đầy cho bản thân và có đóng góp cho sự phát triển của cộng đồng?

Câu 5. (1.0 điểm). Rút ra thông điệp có ý nghĩa nhất đối với em khi đọc đoạn trích.

II. VIẾT (6.0 điểm)

Viết bài văn phân tích nhân vật “tôi” trong văn bản sau:

VÌ YÊU THƯƠNG CẦN LAN TOẢ

(Tóm tắt phần lược bỏ: Thú chơi tem của “tôi” bắt đầu từ khi phát hiện ra trong nhà kho những con tem binh sĩ cổ của ông- một phần kỉ niệm thời chinh chiến của ông. Ông đã đồng ý cho “tôi” toàn bộ số tem cũ và dạy “tôi” cách sắp xếp tem).

(…) Tôi cẩn thận hơn, bớt làm bể bát, hỏng đồ hơn khi dần rèn cho mình tính cẩn thận nhờ chơi tem. Đôi khi, tem dính chặt tới mức để không rách một “răng” nào, tôi phải toát mồ hôi hột. Kiến thức xã hội của tôi cũng tăng đáng kể từ khi chơi tem. Tôi có thể kể vanh vách các danh lam thắng cảnh của các vùng, chịu tìm tòi đọc về các danh nhân mà tôi “gặp” trên tem.

Hoàng là cậu bạn chơi tem đầu tiên của tôi. Cậu đã “tặng” một bài học không hề có trong đầu tôi. Cu cậu mê tít mắt khi nhìn thấy bộ tem binh sĩ, tem thời chiến mộc mạc mà tôi thừa hưởng được từ ông. Trong khi đó tôi lại mê tít mắt những bộ tem cá, chim, du thuyền, đặc biệt là những bộ tem tàu vũ trụ đa sắc. Bố Hoàng từng là một du học sinh Nga nên những con tem nước ngoài trong bộ tem của cậu tôi chưa từng thấy bao giờ.

“Sẽ không có bất cứ ai có những bộ tem đẹp như thế này để đổi cho cậu.” - Hoàng gạ gẫm tôi đổi bộ tem du thuyền và chim bướm để lấy tem cổ... Trúng phóc tim đen, tôi hào hứng đổi luôn cả những con tem cổ để lấy số tem du thuyền, chim bướm. Số tem binh sĩ, tem có của tôi vơi đi hơn một nửa nhưng lòng phơi phới vì tin rằng mình đã rất “lời”.

Một thời gian sau, khi kinh nghiệm chơi tem dày dặn hơn một chút, tôi mới biết những con tem Hoàng đổi cho tôi là tem cắt từ trên báo chí. Hình như cậu đã phải tỉ mẩn dùng kim để đục từng răng tem. Nó thực chất chỉ là hình minh họa, không phải tem. Tôi không thể gặp lại Hoàng để bắt đền vì nhà Hoàng đã chuyển đi nơi khác sống.

Tôi vẫn cất cuốn sổ tem thời bé thơ như cất giữ một bài học đắt giá đầu tiên mà mình học được từ người bạn nhỏ. Có lần, lang thang Facebook, tôi kể lại câu chuyện này cho một nhóm bạn cùng sở thích chơi tem với tâm trạng rất buồn. Nhiều bạn hỏi địa chỉ vì muốn chuyển cho tôi vài con tem... an ủi.

Đã có hàng chục, và rồi là hàng trăm con tem binh sĩ, tem cổ được gửi tới tôi chỉ vài ngày sau đó. Có bạn còn gửi kèm một lá thư nắn nót dòng chữ “Xin lỗi” thay lời cậu nhóc năm xưa gửi tới tôi. Có bạn còn dặn, nếu thiếu con tem nào tôi từng mất, bạn sẽ tặng, để tôi không giữ nỗi buồn về tem nữa. Vì những con tem chắp cánh cho yêu thương bay xa nên hãy để tình thương lan tỏa, đừng để nỗi buồn lan tỏa.

Tôi đã tha thứ cho một người bạn, vì từ những người bạn mới, tôi hiểu được rằng thực ra nếu bạn giữ mãi lỗi lầm về ai đó, bạn sẽ rất nặng lòng. Vì thế tha thứ cũng là để làm mình hạnh phúc hơn.

(Trích Góc nhỏ yêu thương, Võ Thu Hương, NXB Kim Đồng, 2024, Tr.66-69,)

* Chú thích: Võ Thu Hương, một nhà văn trẻ quê ở Nghệ An, hiện đang sống ở TP. Hồ Chí Minh, là Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam. Cô là tác giả của nhiều cuốn sách dành cho thiếu nhi. Tập sách Góc nhỏ yêu thương gồm những câu chuyện hướng thiếu nhi tới tình yêu thương, sự chia sẻ từ những điều bé nhỏ, gần gũi xung quanh.

Đáp án

PHẦN I

Câu 1.

Phương pháp:

Dựa vào đặc trưng thể loại

Cách giải:

Nghị luận

Câu 2.

Phương pháp:

Dựa vào đặc trưng thể loại, xác định luận đề

Cách giải:

Luận đề của đoạn trích: Bàn về lẽ sống của thanh niên, sinh viên

Câu 3.

Phương pháp:

Vận dụng kiến thức về câu hỏi tu từ

Cách giải:

- Câu hỏi tu từ: Ta nghĩ gì và làm gì trên đất, ta nghĩ gì để rừng mãi xanh tươi, ta nghĩ gì để biển khơi không chỉ đem về tôm cá mà cả những vần thơ làm dịu mát tâm hồn? Vẫn là đất, vẫn là rừng, vẫn là biển cả, vẫn là phố xưa nhưng no ấm đủ đầy? Phải làm sao?

- Tác dụng:

+ Tạo nên nhịp điệu, lời nhắn gửi đầy thiết tha đến với thế hệ trẻ hãy suy nghĩ và hành động.

+ Nhấn mạnh để thành công ta không được lười biếng mà phải có suy nghĩ và hành động thiết thực để biến mọi khát khao thành hiện thực.

Câu 4.

Phương pháp:

Liên hệ thực tế

Cách giải:

Gợi ý:

- Có phương hướng, mục tiêu rõ ràng.

- Luôn phấn đấu, không chùn bước trước những khó khăn để đạt mục tiêu mình đã đề ra.

- Trau dồi tri thức….

Câu 5.

Phương pháp:

Từ nội dung rút ra thông điệp phù hợp

Cách giải:

+ Phải có bản lĩnh đương đầu với những khó khăn thử thách.

+ Phải có mục đích sống, có lý tưởng và có hướng đi đúng đắn.

+ Mỗi người cần phải làm chủ bản thân mình, có suy nghĩ tích cực, tự tin và luôn chịu khó học hỏi, tự xây dựng kỹ năng cho riêng mình.

…

PHẦN II

Phương pháp:

Viết bài văn phân tích đặc điểm nhân vật “tôi” trong văn bản Vì yêu thương cần lan toả của tác giả Võ Thu Hương.

a. Đảm bảo yêu cầu về hình thức, bố cục của đoạn văn

b. Xác định đúng yêu cầu về nội dung: Phân tích đặc điểm của nhân vật “tôi” trong văn bản Vì yêu thương cần lan toả (tác giả Võ Thu Hương)

c. Viết được bài văn cảm nghĩ đảm bảo các yêu cầu:

- Học sinh có thể triển khai theo nhiều cách để làm rõ tích đặc điểm của nhân vật “tôi”, bảo đảm hợp lí, thuyết phục, phù hợp với chuẩn mực đạo đức, pháp luật.

Cách giải:

1. Mở bài:

- Giới thiệu truyện ngắn “Vì yêu thương cần lan toả” của Võ Thu Hương – một tác phẩm giàu tính nhân văn, hướng người đọc đến giá trị của tình yêu thương, sự sẻ chia và tha thứ.

Dẫn vào nhân vật trung tâm – nhân vật “tôi” – người kể chuyện, cũng là người trải nghiệm những cung bậc cảm xúc, bài học đáng nhớ của tuổi thơ.

2. Thân bài:

* Chủ đề: Yêu thương cần được chia sẻ và truyền tải để tạo nên sự kết nối mạnh mẽ giữa mọi người.

* Nhan đề: “Yêu thương cần lan toả” ngắn gọn mà giàu sức gợi, thể hiện sâu sắc thông điệp của truyện: hãy lan toả yêu thương từ những điều bình dị nhất để cuộc sống trở nên ý nghĩa và ấm áp hơn. Tình yêu thương, dù nhỏ bé, cũng có thể xoa dịu tổn thương, chữa lành trái tim và truyền đi những giá trị nhân văn

* Tóm tắt truyện”

Nhân vật “tôi” bắt đầu đam mê chơi tem sau khi tìm thấy bộ tem binh sĩ cũ của ông nội – kỷ vật thời chiến. Từ đó, “tôi” không chỉ rèn luyện tính cẩn thận mà còn mở rộng hiểu biết xã hội qua từng con tem. Trong quá trình chơi tem, “tôi” bị cậu bạn Hoàng lừa đổi bộ tem quý để lấy những con tem giả được cắt từ báo. Dù buồn và tiếc, “tôi” vẫn giữ lại cuốn sổ tem như một bài học tuổi thơ. Sau này, khi chia sẻ câu chuyện lên mạng xã hội, “tôi” bất ngờ nhận được sự an ủi và chia sẻ từ những người bạn yêu tem khác: họ gửi tặng tem, viết thư động viên, thậm chí có người “xin lỗi thay” cho Hoàng. Nhờ đó, “tôi” cảm nhận được sự ấm áp của tình người và học được cách tha thứ. Truyện gửi gắm thông điệp: hãy để tình thương lan tỏa, đừng để nỗi buồn lan tỏa.

* Luận điểm 1: Hoàn cảnh, sở thích và mối liên hệ với ông.

- “Tôi” bắt đầu đam mê chơi tem sau khi phát hiện bộ tem binh sĩ cổ trong nhà kho – kỷ vật thời chinh chiến của ông nội.

- Ông không chỉ tặng tem mà còn truyền lửa đam mê, hướng dẫn tỉ mỉ cách sắp xếp, bảo quản – thể hiện nhân vật “tôi” là người gắn bó tình cảm với gia đình, biết trân trọng quá khứ.

- Đây cũng là dấu mốc quan trọng cho hành trình trưởng thành của “tôi”.

* Luận điểm 2: Là người ham học hỏi, có tinh thần cầu tiến

- Qua thú chơi tem, “tôi” rèn được tính cẩn thận, kiên nhẫn:

- “Bớt làm bể bát, hỏng đồ”,

- “Toát mồ hôi” để gỡ tem không rách.

- Khả năng tự học, tự tìm hiểu: biết thêm nhiều kiến thức về địa danh, danh nhân, vũ trụ thông qua tem – cho thấy sự ham học, yêu khám phá, khả năng tự giáo dục bản thân.

* Luận điểm 3: Là người trong sáng, hồn nhiên nhưng dễ bị tổn thương

- Bị bạn Hoàng lừa đổi tem quý lấy tem giả (cắt từ báo), “tôi” vẫn vô tư nghĩ mình “lời to”.

- Khi phát hiện sự thật, không trách móc, chỉ giữ lại làm kỷ niệm – thể hiện tính cách trong sáng, không toan tính, không thù dai, mang vẻ đẹp ngây thơ đáng trân trọng của tuổi thơ.

* Luận điểm 4: Có đời sống nội tâm sâu sắc, biết trân trọng kỷ niệm và bài học cuộc sống

- Vẫn cất giữ cuốn sổ tem – không chỉ để nhớ tem mà để giữ lại một bài học tuổi thơ quý giá.

- Biết chia sẻ cảm xúc thật lên mạng xã hội – là người sống tình cảm, chân thành, mong tìm được sự đồng cảm.

* Luận điểm 5: Là người biết tha thứ, sống yêu thương và lan toả điều tốt đẹp

- Cảm động khi nhận được tem và thư từ bạn bè xa lạ – những người sẻ chia và “xin lỗi thay” cho Hoàng.

- Tha thứ cho người bạn năm xưa:

- Nhận ra sự tha thứ không chỉ là vì người khác mà còn để chính mình được nhẹ lòng, thanh thản.

- Đó là một sự trưởng thành đầy nhân văn: biết buông bỏ oán giận để sống tích cực hơn.

- “Tôi” trở thành người truyền cảm hứng sống tử tế, lan toả yêu thương đúng như thông điệp truyện truyền tải: “Đừng để nỗi buồn lan toả, hãy để tình thương lan toả”.

* Đánh giá nghệ thuật:

- Nghệ thuật kể chuyện từ góc nhìn trẻ thơ: Truyện được kể bằng ngôi nhất (“tôi”), với giọng điệu hồn nhiên, chân thật và cảm xúc, tạo nên sự gần gũi, dễ đồng cảm với người đọc – đặc biệt là lứa tuổi thiếu nhi. Việc tái hiện cảm xúc của một đứa trẻ khi lần đầu bị lừa, rồi dần trưởng thành và học được cách tha thứ được thể hiện nhẹ nhàng, không lên gân, rất tự nhiên.

- Kết cấu truyện đơn giản mà hiệu quả: Tác phẩm không có nhiều tình tiết gay cấn, mà đi theo mạch cảm xúc của nhân vật “tôi” – từ niềm vui sưu tầm tem, sự cả tin, hụt hẫng, rồi đến sự vỡ lẽ và cuối cùng là sự tha thứ, thanh thản. Cốt truyện tuyến tính, mạch lạc, phù hợp với đặc điểm truyện ngắn thiếu nhi.

- Chi tiết nghệ thuật tinh tế, giàu biểu cảm: Hình ảnh “lá thư với dòng chữ Xin lỗi” và những con tem được gửi đến không chỉ là hành động sẻ chia mà còn là biểu tượng của tình yêu thương lan tỏa – một cách thể hiện nghệ thuật đầy tính nhân văn.

- Ngôn ngữ mộc mạc, trong sáng: Võ Thu Hương sử dụng ngôn ngữ gần gũi, giản dị, nhưng vẫn gợi hình, gợi cảm.

- Tính giáo dục lồng ghép khéo léo: Không lên lớp hay khô cứng, bài học về sự cẩn thận, lòng bao dung, tha thứ, và lan tỏa yêu thương được truyền tải rất nhẹ nhàng qua hành trình cảm xúc của nhân vật. Đây chính là giá trị nhân văn sâu sắc được thể hiện bằng nghệ thuật kể chuyện giản dị mà giàu sức lay động.

→ “Yêu thương cần lan tỏa” là một truyện ngắn thiếu nhi giàu tính nghệ thuật: từ cách kể chuyện cảm xúc, xây dựng chi tiết tinh tế, đến thông điệp nhân văn sâu sắc. Võ Thu Hương đã sử dụng nghệ thuật kể chuyện giản dị để truyền đi một bài học lớn về lòng vị tha và sức mạnh của yêu thương – đúng như tên gọi của truyện.

3. Kết bài:

- Nhân vật “tôi” là hình ảnh đẹp của một tâm hồn trẻ thơ trong sáng, sống tình cảm, biết yêu thương và tha thứ.

- Qua hành trình cảm xúc của nhân vật, truyện ngắn truyền đi thông điệp sâu sắc:

- Yêu thương có thể xuất phát từ những điều nhỏ bé nhất.

- Sự tha thứ và lòng tốt có sức lan tỏa kỳ diệu, mang đến hạnh phúc cho chính bản thân và cộng đồng.